nazad na sve članke

Artikulacija prostorne dimenzije zvuka. Ana Knežević – zvuk svetlosti

Essays

07.07.2021

Jelena Krivokapić

                 U poslednjoj trećini 20.veka ponovo su, nakon iskustva predratnih avangardi, pokrenuta brojna istraživanja na temu statusa umetničkog predmeta (slika, objekat, instalacija) i njegove prostorne konstrukcije kao intencionalno ne-završenih kategorija i predmeta novih kinestetičkih percepcija u svesti posmatrača. Različite i specifične inicijalne energije koje pokreću umetnički radovi – od kinetičke umetnosti i op-art-a, preko minimalne umetnosti i land art-a, do pojedinih minimalističkih prostornih intervencija konceptualne umetnosti – odvijaju se u datom prostoru kao neprekinuti procesi koji bi trebalo da transformišu taj prostor i ukinu mogućnost njegove petrifikacije, šta god to u nastavku moglo da znači. Motivacija umetnika za najrazličitija «prostorna istraživanja», u osnovi, ležala je u uverenju da je globalna medijatizacija javnog i politička kontaminacija prostora svakodnevice dostigao paroksizam do tada neslućenih razmera, koji bi pretpostavljao temeljno preispitivanje percepcije u uslovima novih oblikovnih mogućnosti i neposrednih iskustava (in)habitacije jednog fizičkog prostora.

                 Prostorne konstrukcije i objekti, sa jednim tipom ovakvih umetničkih rešenja, trebalo bi da posreduju u formaciji novih i suptilnih oblikovnih egzistencija koje teže idealnom utopijskom sjedinjavanju umetnosti sa životom ili humanizovanju prostora umetničke igre, bliske neokonstruktivističkim i postupcima minimalne umetnosti. U drugom, radilo bi se o minimalističkim prostornim intervencijama i diskretnim konfiguracijskim skretanjima, sračunatim na kritičku recepciju postojećeg okruženja i neposrednu, često radikalnu, transformaciju njenog socijalnog konteksta, od kojih polaze pojedina rešenja u krilu konceptualne umetnosti. I u jednom i u drugom slučaju, posmatrač je neprestano izmeštan iz inercije stanovitih procesa zatečenog ambijenta, perspektiva i tačaka oslonaca sugerisanih prethodnim navikama i pozvan da kao aktivan učesnik učestvuje u re-kreaciji sopstvenog «iskustva mesta» unutar postojećeg prostora.

                  Ana Knežević je umetnica koja kroz svoj opus konsekventno sprovodi ideje prostornih istraživanja, bliske različitim graničnim postupcima u krilu evro-američke minimalne i konceptualne umetnosti prethodne generacije umetnika (Robert Irwin, Fred Sandback, Dan Flavin, Daniel Buren). U svom radu eksploatiše potencijal «imaginarnog» arhitektonske semantike javnog prostora i kreira prvenstveno pretpostavku za percepciju prostora u njegovoj poetskoj i intelektualnoj dimenziji iskustva mesta.

                  Opus Ane Knežević zasniva se na artikulaciji kompozicija geometrijske apstrakcije na dvodimenzionalnoj plohi i kasnije u trodimenzionalnom prostoru. Osovinu ovog rada kreira linijski dijagram – nosilac fantazmatskih ritmovanih ispusta boje i svetlosti – koji na specifičan način denotira prostorne planove tlocrta u odnosu na koji se interveniše ili hipotetičke pozadine u odnosu na prednji plan slike (ciklus Zmajevi i Sounded, 2002).

                 Tek realan fizički prostor postaje predmet radikalne denotacije prostornih planova i njegovih konvencionalnih statusa od kojih ova umetnica polazi. U tom smislu i Zvuk svetla zamišljen je kao efemerna prostorna instalacija posebno konstruisana za jedno od dva odvojena krila Prodajne galerije «Beograd». Fizički prostor u potpunosti je zatamnjen ili se radi o prirodnom fonu noći na otvorenom prostoru koji markira zamišljeni opseg mračne komore. Različite «prostorne kompozicije» projekcija laserskog snop svetla koje «izranjaju» iz novostvorene pozadine, funkcionišu najčešće kao pseudo-aksionometrijska projekcija prostornog tlocrta. Projekcija dinamičkih skretanja svetlosnih linijskih dijagrama, učestvovaće u nastavku u sugestiji dosledne dematerijalizacije formalnih prostornih planova i njenih statusa – horizontalno-vertikalnih razmeštanja, utiska preglednosti, težine, stabilnosti ili naših navika prostorne koordinacije na tlu.

                  Svetlosni dijagrami izoluju pojedinačna linijska skretanja poput melodijskih interpunkcija koje funkcionišu kao izmešteni eho (monument) racionalne percepcije dimenzija fizičkog prostora (aktuelnog trenutka), trasiranih ritmova tla (kolektivne istorije) ili našeg iskustva hoda (individualne memorije) – Radio Light (2006) i Ukrštanja (2007)1. Istraživački postupci koji eksploatišu elemente kvazi-purističke apstrakcije, dinamičkih projekcija svetla i sofisticirane elektronske tehnologije, predmet su intuitivne i neposredno fizičke «kalkulacije» u prostoru koja će nam otkriti ritmove čistih emotivnih planova i nove poetske metrike. Tome u prilog govore i nazivi radova poput – 6 Lines and 2 Panes of Glass to See You (2004), Faraway, so close (2004) ili Ozvučena praznina 3 (2005). Sublimni planovi čistih tonova boje i njihove linijske modulacije, učestvuju u ukupnoj sugestiji da je zvuk ta izolovana i neuhvatljiva novostvorena emocija, emanacija na trenutak uhvaćena i utisnuta tamnom komorom «…ovde i sada i koja me pogađa putenim okruženjem svetla poput zvezda u stalnom uzmičućem treperenju…» (La chambre claire, Roland Barthes) Uvek iznova konfigurisana težišta čulne i duhovne ravnoteže, uvode nas u neponovljivo iskustvo mesta življenog kao virtuelno sučeljavanje disparatnih prostornih ravni, neprekinuti proces približavanje tla i zvezdanog neba i gotovo taktilno osećanje «obitavanja» u vrsti među-vremenog prostora.

______________________________

¹ Projekcije laserskih snopova polaze od četiri različite tačke na tlu – spomenika Mihaila Obrenovića, Dositeja Obradovića, Josifa Pančića i Vojvode Vuka – i ukrštaju se na noćnom svodu. Ideja autora je mapiranje disparatnih prostornih ravni i ukrštanja njihovih energija predočenih značenjem koje za autora imaju ovi spomenici kao „…simboli izgradnje, evropeizacije, sinergije nauke i prirode, kulturne tradicije…“, videti u Ana Knežević, Ivana Malek, Svetlosna arhitektonika grada budućnosti, «Ukrštanja», Specijalni dodatak Politike 15.04.2007, povodom manifestacije „Dani Beograda“ 16-19.april 2007. Ana Knežević potpisala je ovaj projekat sa pratećim kreativnim timom, Ivanom Malek i Aleksandrom Raonić.